Witaminy są związkami organicznymi, które są nie tyle potrzebne, co wręcz niezbędne do życia. Od nich zależą wszystkie funkcje życiowe. Witaminy są potrzebne organizmowi w bardzo małych ilościach, aby zachować dobre zdrowie, siły, prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmu. Mikroelementy są nieorganicznymi składnikami pokarmu, niezbędnymi również do prawidłowego przebiegu procesów życiowych. Bez tych ważnych czynników niemożliwe jest utrzymanie, zdrowia. Niedobór witamin i mikroelementów może mieć bardzo poważne skutki dla organizmu. Niedobór może prowadzić do poważnych chorób, a nawet do śmierci. Postaram się opisać rolę witamin i związków mineralnych na przykładzie ptactwa domowego, krów i człowieka oraz przedstawić, skutki ich niedoboru w prawidłowym rozwoju i funkcjonowaniu organizmu.
Witamina A[retinol] i Beta- karoten, rozpuszczalna w tłuszczach. Beta- karoten przekształcany jest w błonie śluzowej jelit na witaminę A. Witamina A- zapobiega ślepocie, niezborności ruchowej i zniekształceniom kostnym u niektórych zwierząt, niezbędna jest do normalnego wzrostu i rozwoju tkanki nabłonkowej oraz dla zdrowej skóry.
Niedobór może nastąpić, gdy zwierzęta otrzymują paszę o dużym niedoborze tej witaminy, objawy rozwijają się zazwyczaj w ciągu 2-3 miesięcy w zależności od zapasów, zgromadzonych w wątrobie i innych tkankach.
Skutki niedoboru: ślepotę, opóźnienia kostnienia śródchrzęstnego, zanikanie tkanki nadnerczy przede wszystkim u młodych zwierząt, dorosłe wyraźnie słabną, następuje spadek produkcji jaj u kur i zmniejsza się wylęgowość, a rośnie liczba wadliwego ułożenia zarodków i ich umieralność, zanika pigmentacja skóry: grzebienie i dzwonki kurcząt są blade. Występuje też uszkodzenie górnej części przewodu pokarmowego [wola i dróg oddechowych,] nerki stają się blade- podnosi się poziom kwasu moczowego w krwi. Może również wystąpić chwilowy niedowład nóg. Niedobór 2-3 miesięcy w zależności od zapasów, zgromadzonych w wątrobie i innych tkankach może nastąpić, gdy zwierzęta otrzymują paszę o dużym niedoborze tej witaminy, objawy rozwijają się zazwyczaj w ciągu
ŹRÓDŁEM prowitaminy A są np: marchew, szpinak, nać rzepy, kukurydza, trawa pastwiskowa i suszona[siano].
Witamina D [kalcyfelor]- wchłaniana z przewodu pokarmowego, głównie w dwunastnicy. Witamina ta zapobiega krzywicy u człowieka i innych ssaków. Potrzebna do prawidłowej przemiany wapnia i fosforu przy tworzeniu się kości, twardych dziobów i pazurów oraz twardych skorup jaj.
Skutki niedoboru- pierwszym objawem u kur jest wzrost liczby jaj o cienkiej i miękkiej skorupce, spadek nieśności i zmniejszenie wylęgowości. Może wystąpić chwilowy niedowład nóg, załamanie linii żeber do wnętrza klatki piersiowej, krzywica nóg, dzioba, pazurów[ stają się miękkie i giętkie], ptaki są źle upierzone,. Przy przewlekłym braku witaminy D występują wyraźne zniekształcenia kośćca. Może wystąpić wygięcie ku dołowi części krzyżowej lub ogonowej. Mostek zazwyczaj wykazuje skrzywienie boczne i ma ostro zaznaczone silne wgłębienie w środkowej części klatki piersiowej, co powoduje zmniejszenie jej rozmiarów, a w konsekwencji ściśnięcie ważnych narządów wewnętrznych.
ŻRÓDŁEM witaminy D jest: tran, jaja, mleko i mączka z wątroby dorsza oraz słońce [skóra wchłania witaminę D z promieni słonecznych]. Zapotrzebowanie na tę witaminę zależy w dużym stopniu od stosunku wapnia do fosforu w paszach. Obecność toksyn grzybicznych w paszach może spowodować zwiększenie zapotrzebowania na witaminę D.
Witamina E [tokoferol] - jest bardzo nietrwała, wchłanianie dokonuje się w przewodzie pokarmowym. Witamina E potrzebna jest do: prawidłowego rozmnażania, wzrostu i dojrzewania, zapobiega martwicy wątroby, hemoliozie krwinek [przechodzenie hemoglobiny do osocza i rozpuszczanie lub pękanie otoczki czerwonych ciałek krwi],spadkowi zawartości białka w krwi, dystrofii [ zaburzenia w odżywianiu tkanki, narządu lub całego organizmu] prowadzącej do zmian patologicznych [zaniku, przerostu lub zwyrodnienia.]
Skutki niedoboru to-obniżenie wylęgowość jaj, zamieranie zarodków, degeneracja [ zwyrodnienie, zanik] jąder, zwyrodnienia mięśni- niedobór można zwalczyć stosując witaminę E doustnie lub w paszy.
ŹRÓDŁEM witaminy E są: rośliny oleiste takie jak kukurydza, bawełna, soja czy słonecznik, ziarno zbóż i jaja.
Witamina K [fitochinon] - wchłania się z przewodu pokarmowego w obecności tłuszczu [pochodzącego z paszy] i soli żółciowych. Potrzebna do utrzymania prawidłowego krzepnięcia krwi.
Skutki niedoboru- występują bardzo rzadko, ale może prowadzić do zaburzeń krzepliwości krwi i do wzrostu skłonności do krwawień- krwotoków. Jednak nadmiar witaminy K powoduje objawy toksyczne u ludzi i innych ssaków. Występują również wymioty, białkomocz.
ŹRÓDŁEM witamin z grupy K są: pasze roślinne, zwłaszcza w zielonych liściach warzyw, mięso, nabiał, wytwarzane są prze florę bakteryjną w organizmie zwierząt i ta synteza ma szczególnie duże znaczenie w pokrywaniu zapotrzebowania człowieka i innych ssaków, ale jest niewystarczająca dla kur.
Tiamina-witamina B1- tiamina jest łatwo trawiona i uwalniana ze źródeł -naturalnych, łatwo transportowana do wszystkich komórek, niezbędna jest w procesach metabolizmu węglowodanów.
Skutki niedoboru- niedobór jest niezwykle rzadki, a jeśli wystąpi powoduje: brak łaknienia, zaparcia, osłabienie mięśni, ból lub mrowienie w ramionach lub nogach, u ptactwa sinieje grzebień, może wystąpić porażenie mięśni, przerost nadnerczy a w konsekwencji- obrzęk tkanek, zwłaszcza tkanki podskórnej.
Duży niedobór tiaminy może spowodować wystąpienie stanów depresyjnych, zaburzeń pamięci, osłabienie, skrócenie oddechu i przyspieszenie akcji serca.
ŹRÓDŁEM TIAMINY są np. ziarna zbóż i jego przetwory, śruty: sojowa, kokosowa i mączka z lucerny, mleko, jaja, groch, fasola, ziemniaki.
Ryboflawina-witamina B2 – działanie ogólnoustrojowe, niezbędna do wzrostu i odbudowy tkanek wszystkich zwierząt.
Skutki niedoboru tej witaminy odbijają się na wielu tkankach, a w szczególności na nabłonku, wolny wzrost zwierząt, suchość skóry, niedobór powoduje zmiany zwyrodnieniowe nerwów kulszowych powodując porażenie. U kur spadek niosności, zwiększenie śmiertelności zarodków oraz powiększenie i stłuszczenie wątroby. Jeśli porażenie trwa dłuższy czas to zmiany są nieodwracalne.
Niacyna- witamina B3- potrzebna do utrzymania wielu funkcji organizmu, w tym dla prawidłowego metabolizmu tkankowego.
Niedobór [ brak niezwykle rzadki] może prowadzić do schorzenia zwanego pelagrą- choroba ta przebiega z biegunką, dolegliwościami żołądkowymi, schorzeniami skórnymi, owrzodzeniami w jamie ustnej, niedokrwistością i zaburzeniami psychicznymi.
ŹRÓDŁEM NIACYNY jest mięso, jaja, mleko i jego produkty
Kwas pantotenowy- witamina B5- rozpuszczalny w wodzie, jest niezbędny w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów. U ptactwa- do normalnej produkcji jaj i wylęgowości.
Skutkiem niedoboru u zwierząt są zmiany dotyczące układu nerwowego, kory nadnerczy- zaburzenia czynności, skóry- wybroczyny podskórne i silne obrzęki, silne stany zapalne. U ptactwa również łamliwość piór słaby wzrost i duża śmiertelność oraz peroza.
ŹRÓDŁAMI WITAMINY B5 są mleczko pszczele, wątroba, jaja, drożdże i rośliny zielone
Pirydoksyna- witaminaB6- nie zbędna w organizmie do prawidłowej przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów
Skutki niedoboru to zahamowanie wzrostu, drgawki- zmiany padaczkowe, niedokrwistość i częściowe łysienie. Może wstąpić również zapalenie skóry, zmniejszenie apetytu i obniżenie masy ciała, obniżenie wylęgowości i niosności. Brak witaminy B6 w organizmie kończy się śmiercią.
Źródłem pirydoksyny są, tkanka mięśniowa [mięso] i wątrobowa, zielone liście i całe ziarno, śruta sojowa, kukurydza, ale najbogatszym źródłem witaminy B6 jest mleczko pszczele.
Kwas foliowy- witamina B9- jest konieczna do prawidłowego funkcjonowania układu krwiotwórczego.
Skutkiem niedoboru lub brak może doprowadzić do niedokrwistości- anemii.
ŹRÓDŁEM kwasu foliowego są ziemniaki, zboża i produkty zbożowe, wątroba, płuca i nerki.
Witamina B12- jest niezbędna do prawidłowej syntezy czerwonych krwinek w szpiku kostnym.
Niedobór prowadzi do niedokrwistości, dolegliwości żołądkowych i uszkodzenia nerwów obwodowych.
ŹRÓDŁAMI witaminy B12 są przede wszystkim ryby, żółtka jaj, mleko.
Biotyna- potrzebna jest w ustrojowych procesach tworzenia kwasów tłuszczowych i glukozy[cukru], które organizm zużywa jako paliwo [źródło energii] oraz do metabolizmu aminokwasów i węglowodanów.
Skutkami niedoboru są zapalenie skóry i objawy podobne jak przy kwasie pantotenowym.
ŹRÓDŁEM biotyny [największym] jest: wątroba, melasa, drożdże, orzeszki ziemne i jaja, kukurydza, pszenica, i inne zboża, marchew i kalafior.
Kwas askorbinowy- witamina C- rozpuszczalna w wodzie, wspomaga gojenie się ran, przemianę węglowodanów, potrzebna do syntezy białek i tłuszczów oraz wzmacnia ścianki naczyń krwionośnych.
Skutkiem niedoboru może być, osłabienie siły mięśniowej, obrzęk i krwawienie dziąseł, utrata zębów, krwawienie podskórne, depresja i złe gojenie ran.
ŹRÓDŁAMI witaminy C są między innymi warzywa, owoce, kapusta, brokuły, papryka, pomidor i ziemniaki.
Kwas nikotynowy- rozpuszczalny w wodzie.
Skutkiem niedoboru i nadmiaru- może być silne skrzywienie nóg i obrzęk stawów, zapalenie jamy ustnej i dziobowej, słabe opierzenie ptactwa, przekrwienie skóry, świąd i nadmierne pocenie, nudności i kurcze przewodu pokarmowego.
ŹRÓDŁEM kwasu nikotynowego są ziarna zbóż i ich produkty oraz białkowe dodatki do mieszanek
Cholina- jest niezbędna do prawidłowego rozwoju tkanek i zachowania zdrowia, do utrzymania podstawowych procesów życiowych i wzrostu. Rozpuszczalna w wodzie.
Skutki niedoboru to peroza, słaby wzrost, zwiększenie zawartości tłuszczu w wątrobie i pojawienie się zmian w nerkach.
ŹRÓDŁAMI bogatymi w cholinę jest np. mączka z wątroby i różnych gruczołów, mączka z ryb, drożdże, wywar i śruta sojowa.
Egzogenne kwasy tłuszczowe- kwas linolowy i arachidowy, biorą udział w budowie komórek [błon komórkowych], w transporcie tłuszczów z wątroby.
Skutki niedoboru. Brak może powodować gromadzenie się tłuszczu w wątrobie i powiększenie wątroby, zakażenia układu oddechowego, wolniejsze tempo wzrostu, u niosek objawia się obniżeniem produkcji jaj i mniejszym ich ciężarem.
ŹRÓDŁEM kwasu linolowego są oleje roślinne [kukurydziany, sojowy, bawełniany] oraz żółta kukurydza. Kwas arachidonowy znajduje się tylko w tłuszczach zwierzęcych w małych ilościach.
MIKROELEMENTY
Wapń- potrzebny przede wszystkim do prawidłowej budowy kośćca, do prawidłowej pracy serca, mięśni i układu nerwowego.
Skutki niedoboru są liczne i wielostronne: opóźnienie wzrostu, obniżenie spożycia pokarmu, zbyt szybka przemiana podstawowa zmniejszona ruchliwość i wrażliwość, zanik kostny [osteroporoza] lub krzywica, nieprawidłowa postawa i chód, krwotoki wewnętrzne, mniejsza ilość wydalanego moczu, skrócenie okresu życia, tężyczka.
Fosfor- współdziała z wapniem w budowie kości, jest też istotnym składnikiem biorącym udział w prawie wszystkich procesach metabolicznych- dużą rolę odgrywa w pracy mięśni i przemianie materii- węglowodanów, aminokwasów i tłuszczów, w metabolizmie tkanki nerwowej, jest ważnym składnikiem krwi i uczestniczy w transporcie kwasów tłuszczowych oraz lipidów.
Skutki niedoboru. Duży niedobór fosforanu w karmie powoduje szybko utratę apetytu, wyczerpanie i śmierć w ciągu kilku dni. Mniejszy niedobór powoduje krzywicę i zmniejsza przyrost.
Sód- jest on konieczny do normalnego metabolizmu wszystkiego, co żyje, i w świecie roślinnym i zwierzęcym. Dla zwierząt ma on duże znaczenie dla regulacji objętości płynów w organizmie, do regulacji pH osocza i płynu międzykomórkowego.
Skutki niedoboru. Zwierzęta nie rosną i wykazują zmiany w kościach [rozmiękanie],rogowacenie rogówki, utratę aktywności gonad, przerost nadnerczy i w ogóle zmiany czynnościowe komórek, zmniejsza się objętość płynna osocza. Pojemność minutowa serca obniża się, średnie ciśnienie tętnicze spada, zmniejsza się elastyczność tkanki podskórnej, wzrasta poziom mocznika lub kwasu moczowego w krwi, stany wstrząsowe - jeśli nie leczone kończą się śmiercią. Niedobór sodu znacznie obniża wyzyskiwanie białka i energii oraz hamuje aktywność rozpłodową; u kur powoduje spadek nieśności, słaby przyrost i kanibalizm.
Potas utrzymuje właściwe stosunki kwasowo- zasadowe i równowagę somatyczną, aktywuje wiele enzymów wewnątrzkomórkowych i jest niezbędny do utrzymania prawidłowej czynności serca, wywiera też przeciwny niż wapń wpływ, zmniejszając kurczliwość mięśnia sercowego i sprzyjając zwolnieniu akcji serca.
Skutki niedoboru. Głównym objawem niedoboru jest ogólne osłabienie mięśni, zmniejszenie napięcia ścian jelit oraz ich rozciągnięcie, osłabienie serca i mięśni oddechowych aż do ustania ich działalności. U kurcząt opóźnienia wzrostu i dużą śmiertelność
Magnez potrzebny do aktywacji enzymów, niezbędny w takich procesach życiowych, jak skurcze mięśni; synteza białka, kwasu nukleinowego, tłuszczu i koenzymów, do normalnego wzrostu, odgrywa dużą role niemal we wszystkich funkcjach organizmu.
Skutki niedoboru. Niedobór magnezu wywołuje zespół chorób, do którego należą; rozszerzenie naczyń krwionośnych, przejawiające się rozległymi zaczernieniami [rumień] i przekrwieniami, nadpobudliwość- końcowy objaw to napady drgawek- zapaść, łysienie, zmiany skórne, krwiaki małżowiny usznej oraz przekrwienie i obrzęk dziąseł, spada produkcja jaj, zmniejsza się ich ciężar i zawartość magnezu w żółtku i skorupie.
Mangan jest składnikiem niezbędnym w żywieniu. Potrzebny jest do prawidłowego funkcjonowania organizmu; w metabolizmie tłuszczów, węglowodanów i białek, jest częścią składową niektórych enzymów oraz jest niezbędny do rozwoju organicznego kości.
Skutki niedoboru w paszy dla kur hodowlanych powoduje u zarodków zahamowanie wzrostu chrząstek tzn. skrócenie i zgrubienie skoków oraz skrzydeł, „papuzi” dziób, rozdęcie przedniej partii czaszki, wypchnięty brzuch. U kurcząt niedobór manganu powoduje niezborność ruchową, ześlizgnięcie ścięgna, czyli peroza. U kur obniża się wylęgowość i jest przyczyną wytwarzania cienkiej skorupy lub jej zupełny brak. U ssaków objawy niedoboru manganu są podobne, ale nie identyczne. Brak u ssaków manganu objawia się m.in. spadkiem przyrostu, nieco gorszą mineralizacją i nieprawidłową budową kości oraz zmniejszeniem zdolności reprodukcyjnych u obu płci.
Cynk ma działanie ogólnoustrojowe. Potrzebny m.in. do prawidłowej przemiany materii, gojenia się ran.
Skutki niedoboru. U kurcząt- opóźnienie wzrostu, skrócenie i zgrubienie kości nóg i powiększenie stawu skokowego, łuszczenie skóry, słabe opierzanie, utrata apetytu, a wypadkach ostrych nawet śmierć. U kur nieśnych spadek produkcji jaj. Inne zwierzęta- wpływ niedoboru cynku jest podobny jak u kur. Parakeratoza jest szczególnie często spotykaną [w praktyce] chorobą niedoboru cynku u świń. Cechują ją zmiany skórne, późnienie wzrostu, niepokój, chorobliwe pragnienie, wymioty i biegunka. Ludzie- zmiany na tle niedoboru to m. In. Karłowatość, opóźnione zarośnięcie ciemiączka, chropowatość i silne zabarwienie skóry, niedorozwój gonad.
Żelazo niezbędne do tworzenia krwinek czerwonych- niedokrwistość.
Niedobór tego pierwiastka u wszystkich zwierząt powoduje niedokrwistość cechującą się zmniejszonymi wymiarami krwinek czerwonych. U ptaków powoduje także całkowite odbarwienie czarnych i czerwonych piór. U człowieka mogą wystąpić również bóle głowy, stóp, dłoni, mięśni i pleców, bóle w piersiach, dreszcze, zawroty głowy, widzenie jakby przez mgłę, szybkie bicie serca, gorączka i potliwość, wypieki na twarzy, wysypka, nudności i trudności w oddychaniu.
Miedź potrzebna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, wzrostu kości oraz w przemianach ustrojowych glukozy.
Niedobór powoduje anemię, zahamowanie wzrostu, schorzenia kości [osteoroporozę], odbarwienia włosów, sierści i piór, nieprawidłowy porost wełny lub piór, zakłócenia mięśnia sercowego, biegunki, niezborność ruchowa.
Molibden jest częścią składową niektórych enzymów, jest konieczny dla bakteryjnego trawienia celulozy w żwaczu i rozkład azotanów pasz.
Niedobór molibdenu w organizmie grozi zakłóceniem czynności enzymów, może spowodować gromadzenie się szkodliwych substancji w organizmie.
Selen jest niezbędny do działania niektórych enzymów, które utrzymują prawidłowe reakcje zachodzące w organizmie.
Niedobór selenu może prowadzić do zaburzeń tworzenia paznokci, osłabienia mięśnia sercowego oraz zaburzeń pracy serca, a także do zmian zwyrodnieniowych trzustki. Zwierzęta cierpiące na niedobór selenu są bardziej podatne na zmiany nowotworowe.
Jod niezbędny do prawidłowego funkcjonowania tarczycy.
Niedobór chlorku jodu prowadzi do zaburzeń funkcjonowania tarczycy, powstanie wola, zaburzeń umysłowych i utraty słuchu, obniżenie wylęgowości u ptactwa i przedłuża okres wylęgu.
Chrom niezbędny do metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczów.
Niedobór tego pierwiastka grozi zaburzeniami neurologicznymi i nieprawidłową przemianą cukrów.
Woda, wprawdzie nie można zaliczyć jej do nieorganicznych składników paszy, nie mniej jest ona jednym z najważniejszych związków chemicznych w ciele zwierzęcia. Woda jest niezbędna do normalnego funkcjonowania organizmu. Jest podstawową substancją krwi i płynów międzykomórkowych i wewnątrzkomórkowych, bierze udział w transporcie składników pokarmowych oraz pośrednich i końcowych produktów przemiany do wszystkich komórek. Woda jest też regulatorem temperatury ciała, reguluje pH, ciśnienia somatycznego oraz innych funkcji fizjologicznych.
Witaminy są niezbędnymi do przebiegu procesów życiowych substancjami organicznymi i muszą być ciągle wchłaniane z układu pokarmowego. Ich nadmiar jest równie niebezpieczny jak ich niedobór w organizmie. Zwierzęta muszą otrzymywać z paszą witaminy rozpuszczalne w tłuszczach [ A,D,E i K] lub ich prekursory. Witaminy te spełniają przede wszystkim różne zadania w tkankach, a witaminy rozpuszczalne w wodzie [ z grupy B] biorą udział głównie w przemianie materii.
Zaopatrzenie organizmów w witaminy nie powinno wynikać z potrzeb minimalnych, ale powinno uwzględnić pełną możliwość produkcyjną zwierząt.
|
